تفسیر موضوعی قرآن – مفهوم تدبر و تفاوت آن با تفسیر

باسمه تعالی

تفسیر موضوعی قرآن – مفهوم تدبر و تفاوت آن با تفسیر

تدبر حصول مفهوم تدبیر است. تدبیر یعنی پشت ‌سر هم چیدن حکیمانه و تدبر دریافت آن چینش است (مقاله بازشناسی مفهوم تدبر در قرآن، سایت http://farsi.khamenei.ir)

عالم هستی چینش حکیمانه ای دارد و این چینش حکیمانه در قرآن انعکاس یافته است، این معنای تدبیر است. تدبر عبارت است از دریافت این چینش حکیمانه و آگاهی به آن.

ویژگی دیگر تدبر که در کتاب تفسیر موضوعی هم ذکر شده است این است: تدبر جریانی فکری-روحی است که از نوعی ارتباط میان عقل و قلب پدید می آید (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ص 24)

پس تدبر با تأثیر بر قلب و وجود آدمی همراه است [البته خالی از استدلال های عقلی نیست، بلکه با آن شروع می شود] ولی تفسیر با استدلالات عقلی آمیخته است و با مغز سرو‌کار دارد [و قلب در آن دخیل نیست] (مقاله بازشناسی مفهوم تدبر در قرآن، سایت http://farsi.khamenei.ir) نویسنده ی همین مقاله به نقل از کتاب الاتقان می نویسد: چگونگی تدبر بدین‌گونه است که دلش را با اندیشیدن در معنای آنچه تلفظ می‌کند مشغول دارد و معنای هر آیه را بشناسد و در اوامر و نواهی تأمل کند و باور آنها را به خاطر بسپارد که اگر در گذشته در آن تقصیر کرده عذر‌خواهی و استغفار نماید و اگر به آیه رحمتی رسید، خرسند شده و آن را از درگاه الهی درخواست کند و چون به آیه عذاب بگذرد ترسناک گشته و به خداوند پناه برد و هرگاه آیه‌‌ای متضمن تنزیه پروردگار باشد، او هم تنزیه و تعظیم کند و وقتی به آیه دعایی برسد تضرع و طلب نماید (مقاله بازشناسی مفهوم تدبر در قرآن، سایت http://farsi.khamenei.ir) پس چنانکه می بینیم، در تدبر قلب هم در حال تحول است.

تا اینجا دو ویژگی تدبر و یکی از تفاوت های تدبر و تفسیر بیان شد. اما تفاوت های دیگر تدبر و تفسیر عبارتند از:

1. اگر ما قرآن را مانند قانون اساسی در نظر بگیریم تفسیر مانند تبدیل قانون اساسی به جزئیات و آیین‌نامه‌های اجرایی است. اما تدبر فهمیدن قانون اساسی است. پس تدبر فهم قرآن است و تفسیر استنباط از قرآن است. برای فهم آشنایی با عربی یا آشنایی با ترجمه، آشنایی با تاریخ اسلام و باور به قرآن کفایت می‌کند ولی برای استنباط حکم از قرآن و تولید علم و دستیابی به پیامدهای تازه از قرآن تفسیر لازم است و نیازمند به اجتهاد.

2. تدبر وظیفه‌ای همگانی است و تفسیر نیازمند اجتهاد است [و به همین خاطر همگانی نیست، چون همه مجتهد نمی شود و اساسا مجتهد شدن همه ی افراد جامعه امکان پذیر نیست] (مقاله بازشناسی مفهوم تدبر در قرآن، سایت http://farsi.khamenei.ir)

پس مجموعا سه مورد در باب تمایز تفسیر و تدبر بیان شد.